Θα χρειαστεί μάλλον μια χρονική απόσταση για να περιγράψουμε με μεγαλύτερη ενάργεια την αποτύπωση των γεγονότων αυτών στον ψυχισμό. Που οπωσδήποτε θα ποικίλλει, ανάλογα με την περίπτωση, τόσο σε ένταση όσο και ποιότητα. Σιωπηλή και πιο υπόγεια ή πιο έκδηλη και θορυβώδης, δύσκολη εμπειρία για ορισμένους, ή και ακόμα πιο δύσκολη για άλλους. Υπάρχουν, ωστόσο, μερικά κοινά για όλους και κρίσιμα σημεία της εξωτερικής κοινωνικής πραγματικότητας, που κατεξοχήν επηρεάστηκαν και θα επηρεάζονται αυτό το διάστημα και αναμένεται να επιφέρουν και τους ισχυρότερους ενδοψυχικούς κραδασμούς :
• Η αβεβαιότητα σε πολλαπλά επίπεδα και με αβέβαιη μάλιστα διάρκεια, που κλονίζει το αίσθημα της βασικής εμπιστοσύνης και ασφάλειας, αναγκαίο για να λειτουργήσει δημιουργικά ο ανθρώπινος ψυχισμός.
• Η αδιαπραγμάτευτη και αυστηρή επιβολή κάποιων ορίων, που γκρέμισε αιφνιδίως και προσωρινά ένα τμήμα της παιδικής και μαγικής παντοδυναμίας μας.
• Οι περιορισμοί στις μετακινήσεις, που δοκιμάζουν τις αντοχές, στο μέτρο που η κίνηση λειτουργεί ως μια φυγόκεντρη άμυνα, για να απομακρύνει το άτομο από τα βαθύτερα (και κάποιες φορές και επώδυνα) συναισθήματά του.
• Η κοινωνική αποστασιοποίηση, τέλος, και η υποχρεωτική απουσία, που επιβεβαιώνει πως η (φυσική) παρουσία καθίσταται αναγκαία ψυχική συνθήκη για την αποφυγή του αισθήματος της εγκατάλειψης, εκεί όπου εντοπίζονται ελλείμματα στη λειτουργία των εσωτερικευμένων αναπαραστάσεων, του ψυχικού δηλαδή μηχανισμού που μας βοηθά να κρατήσουμε μέσα μας ζωντανό ένα πρόσωπο και τη σχέση μας μαζί του, ακόμα και όταν αυτό απουσιάζει.
Ας σημειώσουμε πως κάποια από τα προαναφερθέντα αποτελούν ήδη κεντρικά ζητήματα στις ψυχιατρικές διαταραχές που βρίσκονται σε έξαρση τα τελευταία χρόνια (ναρκισσιστική/ μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας, διατροφικές διαταραχές κτλ). Σε κάθε περίπτωση, ο Π.Ο.Υ και ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ έχουν ήδη επισημάνει τους κινδύνους από την αναμενόμενη επιβάρυνση της ψυχικής υγείας του πληθυσμού στο επόμενο διάστημα και τη σπουδαιότητα της ιατρικής φροντίδας και σε αυτό το επίπεδο.
Στην προσπάθεια για επεξεργασία και νοηματοδότηση, που αποτελεί αέναο στόχο του ανθρώπινου ψυχισμού, χρήσιμο ίσως εργαλείο αποδειχτεί η διάσταση του ιστορικού χρόνου. Η σύνδεση με το παρελθόν και η προβολή στο μέλλον, η γνώση και η αίσθηση της συνέχειας, σχετικοποιούν και καθησυχάζουν τις αγωνίες: δεν είναι η πρώτη φορά που η ανθρωπότητα αντιμετώπισε επικίνδυνες πανδημίες. Τι έγινε και τι άλλαξε τότε; Τι μπορεί να αλλάξει στο παρόν και στο άμεσο μέλλον; Μπορεί και μέχρι ποιο βαθμό η σύγχρονη διαδικτυακή τεχνολογία, σημαντική κατάκτηση της εποχής μας, να αντικαταστήσει ομαλά την δια ζώσης ανθρώπινη επικοινωνία;
Στο μεταξύ, η ανάσα που μοιάζει να μπορεί να μας προσφέρει το έτσι κι αλλιώς πιο ανέμελο και εξωστρεφές καλοκαίρι φαντάζει αναζωογονητική και ευπρόσδεκτη.
Δρ. Μαρία Κούντζα
ψυχίατρος-ψυχοθεραπεύτρια